ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΟΥΣΙΔΗ

Το έθνος παρασημοφορεί και τιμά έναν εξέχοντα ΄Ελληνα πολίτη (και κυρίως στρατιωτικό ή πολιτικό) που προσέφερε με αυταπάρνηση τις υπηρεσίες του και ενίοτε με αυτοθυσία τη ζωή του για την πραγμάτωση εθνικού στόχου. Η Εκκλησία ανακηρύσσει Οσίους ή Αγίους όσους οσιομαρτύρησαν, υπερασπιζόμενοι τη θρησκευτική πίστη και συνείδηση. Βέβαια η Πολιτεία και η κοινωνία οφείλουν να τιμούν ανάλογα και αντίστοιχα κάθε ΄Ελληνα πολίτη που υπηρέτησε πιστά και ευσυνείδητα και προσέφερε σημαντικό έργο σε όλους τους εθνικούς τομείς, όπως για παράδειγμα στην Παιδεία, στην Υγεία, στην Επιστήμη, στην Τέχνη και στον Πολιτισμό. Σήμερα δεν πρόκειται να αγιοποιήσουμε ή να παρασημοφορήσουμε με μετάλλιο ανδρείας ή προσφοράς κάποιον συνηθισμένο επιφανή, αλλά να προσφέρουμε μια σεμνή σπονδή μνήμης σε έναν αξιόλογο ΄Ελληνα παιδαγωγό και άνθρωπο που έβαλε τη σφραγίδα του στην εκπαίδευση των νέων της Αλεξανδρούπολης τη δεκαετία του 1950. Θέλουμε να τιμήσουμε τον αγαπημένο μας Νότη, τον μεγάλο δάσκαλο και άνθρωπο. Αφού στο μυαλό και στην καρδιά μας έχουμε στήσει τον ανδριάντα του δίπλα στους μεγάλους παιδαγωγούς, που έχουν διαπλάσει και διαμορφώσει τον χαρακτήρα και τη συνείδησή μας.

Ο ερχομός του νεοδιόριστου φιλόλογου καθηγητή Παναγιώτη Παναγιώτου τάραξε τα ήρεμα νερά και έφερε ανατροπές στα εκπαιδευτικά και κοινωνικά ήθη της εποχής και στις συμβατικότητες της μεταπολεμικής και μετεμφυλιακής Αλεξανδρούπολης.

Ο Παναγιώτης Παναγιώτου, ως παιδαγωγός, συνδύαζε ιδανικά τη διδακτική μεθοδολογία με το παιδαγωγικό τακτ. Ο διεισδυτικός και μελιστάλακτος-μελίρρυτος λόγος του έδινε τη δυνατότητα στους ακροατές-μαθητές του για αφομοίωση και εμπέδωση της διδακτέας ύλης. Ο φιλόλογός μας, ο Νότης, κατόρθωνε να εμφυσήσει στους μαθητές/τριές του την αγάπη για τη λογοτεχνία και το βιβλίο. Αλησμόνητη και αξέχαστη θα μείνει η ανατρεπτική και πρωτοποριακή φράση και προτροπή του: «Αν θέλετε να διαβάσετε αξιόλογα λογοτεχνικά βιβλία, τότε ψάξτε τον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων του Πάπα». Μέσα σ΄αυτή τη μεγάλη λίστα του Πάπα, θα μπορούσες βέβαια να ανακαλύψεις όλα τα έργα του Νίκου Καζαντζάκη και πολλών άλλων κορυφαίων συγγραφέων της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ο Νότης, ο φίλος και φιλόλογός μας, μας μύησε στα μυστικά της λογοτεχνίας, μας ενέπνευσε αγάπη για το ωραίο και τ΄αληθινό της ζωής, μας έμαθε τουλάχιστον να γράφουμε σωστές εκθέσεις ιδεών. Μας δίδαξε μέσα από ένα αρχαίο ή νεότερο ή σύγχρονο κείμενο να διαλέγουμε την ουσία, να ξεχωρίζουμε και να βιώνουμε την αλήθεια. Μέσα σε μια δύσκολη και μεταβατική εποχή της αρχαϊζουσας γλώσσας, της καθαρεύουσας και της διγλωσσίας ο Νότης παρέμεινε ένας φλογερός δημοτικιστής και υπέρμαχος της επιστημονικής δημοτικής και όχι φυσικά της «μαλλιαρής».

Ως σωστός δάσκαλος ήταν οικείος, φιλικός και προσεγγίσιμος και όχι σοβαροφανής και αποστασιοποιημένος. ΄Ηταν πάντα κοντά στους μαθητές του και έδειχνε προσωπικό ενδιαφέρον για τον καθένα ξεχωριστά. ΄Αλλοτε δίδοντας συμβουλές και οδηγίες και άλλοτε συμπάσχοντας στα προβλήματά μας. Στενοχωριόταν για τις κακές επιδόσεις μας, ενώ ενθάρρυνε τις προσπάθειες για βελτίωση. Δεν υπήρξε ποτέ ο «από καθέδρας καθηγητής» με το φόβητρο του ονομαστικού καταλόγου-βαθμολογίου στο χέρι του, αλλά ο δάσκαλος που νοιάζεται για τους μαθητές του, για τις ευαισθησίες τους, για τις ανησυχίες και για τα προβλήματα της τρυφερής και εύθραυστης εφηβείας τους. ΄Ηταν μεγαλόκαρδος και ανεκτικός με τις μαθητικές ζωηρότητες.

Ως άνθρωπος ήταν ασυμβίβαστος και ανυποχώρητος υπερασπιστής του δικαίου των μαθητών και συμπαραστάτης σε κάθε άνιση μεταχείριση και άδικη δίωξή τους. ΄Ηθελε να μας προστατεύσει από τα αυστηρά μυαλά και τα άτεγκτα ήθη της εποχής, από τις σκουριασμένες αντιλήψεις του σωφρονιστικού πειθαναγκασμού και της πουριτανικής ηθικής. Η μαχητικότητά του στα επεισοδιακά συμβούλια των καθηγητών είχε προσλάβει μυθικές διαστάσεις. Η στεντόρεια φωνή του αντηχεί ακόμα σαν αντίλαλος στο προαύλιο του σχολείου-Γυμνασίου μας. Ο Νότης Παναγιώτου ήταν ενάντιος στις διαχωριστικές γραμμές και στις μεσοτοιχίες μεταξύ αγοριών και κοριτσιών, μεταξύ αρρένων και θηλέων. ΄Ηταν θιασώτης των μεικτών τάξεων, των μεικτών αυλισμών και των μεικτών κοινωνιών της ισότητας των δύο φύλων.

Δεν επιδιώκω να τον αγιογραφήσουμε με φωτοστέφανο ούτε να τον ηρωποιήσουμε με προτομή ή άγαλμα, γιατί απλά ο Νότης ήταν το ίνδαλμά μας και τα ινδάλματα δεν μυθοποιούνται αλλά ούτε απομυθοποιούνται. Ο ξεχωριστός και αγαπημένος μας καθηγητής συνδύαζε τον Απόλλωνα με τον ΄Αδωνι. Για τα αγόρια ήταν το πρότυπο δασκάλου-ανθρώπου, ενώ για τα κορίτσια ο ερωτικός φιλόλογος. ΄Ολες οι συμμαθήτριές μας ήταν ερωτευμένες με τον Νότη-Δάσκαλο. Είχε την ικανότητα να καθοδηγεί αλλά και να σφυρηλατεί ψυχοπνευματικούς και διανοητικούς δεσμούς με τους μαθητές του, δεσμούς που άντεξαν στο χρόνο. Ολόκληρη η προσωπικότητά του απέπνεε καλοσύνη, σεβασμό και ανεπιτήδευτο ουμανισμό. Η εξωτερική ομορφιά του Νότη αντικατοπρίζονταν στην ψυχική και πνευματική ομορφιά του, συνθέτοντας την τέλεια εικόνα του δασκάλου και του ανθρώπου. Αυτή η διαυγής, η πολύχρωμη και εκτυφλωτική εικόνα του Νότη έμεινε αναλλοίωτη μέχρι σήμερα στη μνήμη και στη φαντασία μας. ΄Ολοι οι συμμαθητές και όλες οι συμμαθήτριές μας έχουν κάτι να θυμηθούν και να διηγηθούν για τον αγαπημένο μας καθηγητή, τον Νότη.

Κρίνω σκόπιμο να αναφερθώ στο κλίμα που επικρατούσε τότε τη δεκαετία του ΄50 στο Γυμνάσιό μας και στην κοινωνία της Αλεξανδρούπολης. Κάποιοι καθηγητές μας πίστευαν ότι με την αυστηρότητα και την σιδηρά πειθαρχία θα μας διαπαιδαγωγήσουν. Νόμιζαν επίσης ότι με τον άτεγκτο κολασμό, τις τιμωρίες και τις ποινές θα διέπλαθαν το χαρακτήρα μας. Γι αυτό παρακολουθούσαν και επιτηρούσαν τόσο τη σχολική όσο και την εξωσχολική μας ζωή και ενημέρωναν σχετικά τον Γυμνασιάρχη. Ούτε που λογάριαζαν πως αν ένας μαθητής της τελευταίας τάξης του εξατάξιου Γυμνασίου έπαιρνε διαγωγή «κοσμία» δεν θα είχε δικαίωμα ούτε καν να δώσει εξετάσεις στην Ακαδημία ή στο Πανεπιστήμιο.

Κάποιοι άλλοι εκπαιδευτικοί της εποχής εκείνης είχαν την πεποίθηση ότι τα ατίθασα νιάτα και οι παρορμητικοί έφηβοι μπορούν να αυτοβελτιωθούν μέσα από τα λάθη τους, από το καλό παράδειγμα των μεγάλων και μέσα από την αυτοπειθαρχημένη ελευθερία τους. Γι αυτό και σέβονταν τα δικαιώματα των ανηλίκων-εφήβων και γι αυτό είχαν ανεκτικότητα και μεγαθυμία απέναντί τους. Μόνο όταν συναντούσαμε τον καθηγητή μας Νότη Παναγιώτου δεν νοιώθαμε φόβο, ενοχή ή υποψία ότι θα μας «καρφώσει» στον Γυμνασιάρχη ή στο συμβούλιο των καθηγητών, ενώ αντίθετα νοιώθαμε χαρά, ανακούφιση και εμπιστοσύνη. Είμασταν σίγουροι ότι δεν θα είχαμε συνέπειες εμείς τα αγόρια, αν μας συναντούσε σε εξωσχολικό χώρο χωρίς μαθητικό πηλίκιο και τα κορίτσια χωρίς τη μαθητική ποδιά, ιδιαίτερα μετά τη δύση του ήλιου. Είχαμε τη βεβαιότητα ότι θα γλιτώναμε την αποβολή αν ο Νότης μας έπιανε να κάνουμε «κατσάκι-κοπάνα», αν μας έβλεπε στον κινηματογράφο ή σε κάποιο μαθητικό πάρτυ, αν μας τσάκωνε σε κάποιο κρυφό ραντεβού στην παραλία ή στα πάρκα και στα πευκάκια.

Ο Παναγιώτης Παναγιώτου ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα είχε μια επιτυχημένη διαδρομή. Δεν ήταν μόνο ένας διανοούμενος οραματιστής μιας προοδευτικής παιδείας και κοινωνίας. Τόσο επαγγελματικά όσο και υπηρεσιακά ανελίχθηκε στην υψηλότερη βαθμίδα της Εκπαίδευσης, κατακτώντας την τιμητική θέση του Γενικού Επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης. Αλλά και πολιτικοκοινωνικά καταξιώθηκε από την τοπική κοινωνία του νησιού του και της γενέτειράς του, αφού εκλέχθηκε Δήμαρχος Μυτιλήνης. Για το λογοτεχνικό έργο του Νότη Παναγιώτου αρμοδιότερος να μιλήσει είναι ο συμμαθητής μας συγγραφέας-λογοτέχνης, ο Τέλης Παπανικολάου.

Εμείς οι γυμνασιακοί απόφοιτοι του ΄59, ξορκίζοντας τον πανδαμάτορα χρόνο, συγκεντρωθήκαμε σήμερα και πάλι εδώ, φορτωμένοι με αναμνήσεις για τα δύσκολα αλλά ανέμελα χρόνια της νιότης μας και με νοσταλγία για τη ρομαντική εφηβική μας εποχή. Ακόμα και αν πρόκειται για έναν «γυρισμό της ΄Ανοιξης» μέσα στο γλυκό μας Φθινόπωρο.

Τελειώνοντας θέλω να υπογραμμίσω ότι ο Παναγιώτης Παναγιώτου έβαλε τη σφραγίδα του πάνω μας, έγραψε ιστορία και άφησε εποχή στην Αλεξανδρούπολη και ότι όλοι εμείς, που ευτυχήσαμε να τον έχουμε φιλόλογο καθηγητή στα γυμνασιακά μας χρόνια, νοιώθουμε πάντα καλότυχοι και ευγνώμονες…!

Σημ.: Το παραπάνω κείμενο αποτελεί την ομιλία του Παναγιώτη Κουσίδη που έγινε στην τιμητική εκδήλωση (10-9-2011 στο ΕΒΕΑ) των αποφοιτησάντων το 1959 από το Γυμνάσιο Αλεξανδρούπολης, στη μνήμη του Φιλόλογου Καθηγητή τους Παναγιώτη Παναγιώτου (Νότη).