ΆμπαςΚλείνει σε λίγες ώρες ένας χρόνος από τον πρόωρο θάνατο του αναπληρωτή καθηγητή του Τμήματος Αγροτικής Ανάπτυξης του ΔΠΘ Ζαφείρη Άμπα. Ο Ζαφείρης υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του πανεπιστημίου στην Ορεστιάδα τόσο σε επιστημονικό όσο και σε διδακτικό επίπεδο. Συνέβαλε όσο κανείς άλλος στην ανάπτυξη του τομέα της Ζωοτεχνίας, της Ποσοτικής Γενετικής, της Στατιστικής και του συνδυασμού όλων αυτών. Ήταν πολύ στενός συνεργάτης του εργαστηρίου μας και μας ενέπνευσε να ασχοληθούμε με νέα επιστημονικά πεδία, εφαρμόζοντας νέες τεχνικές και αναλύσεις. Ακολουθεί μια σύντομη παρουσίαση του έργου του.
Ο Ζαφείρης Άμπας γεννήθηκε στην Φλώρινα το 1966. Προέρχεται από μια οικογένεια όπου όλα τα άρρενα μέλη της είναι γεωπόνοι. Ανέπτυξε από πολύ νωρίς μια αγάπη για την ύπαιθρο, την αγροτική ενασχόληση και ιδιαίτερα τα ζώα. Το 1984 ξεκινά τις σπουδές του στο Τμήμα Γεωπονίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, από όπου λαμβάνει πέντε χρόνια αργότερα το πτυχίο του γεωπόνου με ειδίκευση στη ζωική παραγωγή. Ακολουθεί μια αδιάκοπη πορεία μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών με τη λήψη μεταπτυχιακού τίτλου το 1992 και διδακτορικού διπλώματος το 1999. Στην πορεία αυτή παρακολουθεί σεμινάρια και εκπαιδεύεται στο εξωτερικό. Με το τέλος των σπουδών του, ο Ζαφείρης συνδυάζει τρία επιστημονικά πεδία: τη ζωική παραγωγή, την ποσοτική γενετική και τα μαθηματικά. Ειδικεύεται στη δημιουργία προτύπων επιλογής παραγωγικών ζώων μετά από απογονικό έλεγχο. Κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών και διδακτορικών του σπουδών, ο Ζαφείρης αποτελεί κυριολεκτικά τον πιο σημαντικό συντελεστή λειτουργίας και ανάπτυξης του Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας του Τμήματος Γεωπονίας του ΑΠΘ στη Θεσσαλονίκη.
Στη συνέχεια ακολουθεί μια επαγγελματική διαδρομή που σχετίζεται με τα αντικείμενα ειδίκευσής του. Σαν ελεύθερος επαγγελματίας συμμετέχει σε ερευνητικά προγράμματα σε συνεργασία με το Εργαστήριο Ζωοτεχνίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με το ΤΕΙ Θεσσαλονίκης, ενώ αναλαμβάνει τη σύνταξη μελετών και σχεδίων δημιουργίας και επέκτασης κτηνοτροφικών μονάδων για συνεταιρισμούς και ιδιώτες. Ανάμεσα σε άλλα, έργο του είναι η δημιουργία βάσεων δεδομένων για ζώα παραγωγής, η στατιστική τους ανάλυση και η σύνταξη σχεδίων βελτίωσης και διατήρησης συγκεκριμένων φυλών ζώων. Διορίζεται στο Δημόσιο το 2002, στο Κέντρο Γενετικής Βελτίωσης Νέας Μεσημβρίας, αλλά την ίδια χρονιά τελικά εκλέγεται επίκουρος καθηγητής γενικής και ειδικής ζωοτεχνίας στο Τμήμα Αγροτικής Ανάπτυξης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης στην Ορεστιάδα. Το 2008 καταλαμβάνει τη βαθμίδα του αναπληρωτή καθηγητή στο ίδιο αντικείμενο. Ήταν μοναδικός υποψήφιος για εξέλιξη στη βαθμίδα του καθηγητή την εποχή που έφυγε από κοντά μας.
Ο Ζαφείρης δημοσίευε σε επιστημονικά έντυπα, ανελλιπώς από το 1990 ως το τέλος. Οι εργασίες του υπάγονταν στα επιστημονικά πεδία που αναφέρθηκαν, δηλαδή τη γενετική βελτίωση των ζώων, τη ζωική παραγωγή, τη στατιστική και τα μαθηματικά, αλλά επεκτείνονταν πολλές φορές και σε άλλα επιστημονικά πεδία σε συνεργασίες με συναδέλφους του από την Ορεστιάδα ή από άλλα ιδρύματα, όπως είναι η αγροτική οικονομία, η λιβαδοπονία, η μορφομετρία και η γενωμική. Συντόνισε πολλά ερευνητικά προγράμματα σε ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών πεδίων. Εργάστηκε συστηματικά σε εφαρμοσμένο επίπεδο και ήταν διαρκώς σε επαφή με παραγωγούς και ομάδες παραγωγών, κυρίως του Ν. Έβρου. Τα τελευταία χρόνια είχε αναπτύξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και δράση σχετικά με τα προγράμματα γενετικής βελτίωσης προβάτων στην Ελλάδα. Επιστέγασμα των προσπαθειών του ήταν η έγκριση από τη ΓΓΕΤ ερευνητικού προγράμματος σχετικού με τη γενετική βελτίωση στην Ελλάδα, το οποίο δεν υλοποιήθηκε τελικά λόγω της απώλειάς του. Λίγους μήνες μετά το δυστύχημα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ANIMAL η εργασία του με τίτλο «Using the choice experiment method in the design of breeding goals in dairy sheep», η οποία αντανακλά το όραμά του σχετικά με τη μελλοντική πορεία της γενετικής βελτίωσης προβάτων στην Ελλάδα.
Ο Ζαφείρης υπήρξε ένας ιδιαίτερα χαρισματικός και πολυδιάστατος επιστήμονας, πρωτοπόρος στο πεδίο του. Η δύναμή του ήταν η μαθηματική σκέψη. Πολλές φορές εξήγαγε τη σκέψη αυτή σε άλλα επιστημονικά πεδία. Πρώτος ο Ζαφείρης έφερε στη Σχολή μας τα μεικτά στατιστικά μοντέλα, το περιβάλλον S και R, το MATLAB και τα συστήματα Linux στους υπολογιστές.
Η επιστημονική πορεία του Ζαφείρη δεν ήταν ποτέ εύκολη. Με εργαστήριο χωρίς φυσικό χώρο και με αντικείμενο χωρίς κατεύθυνση, δυσκολεύτηκε να αποκτήσει ερευνητικό βηματισμό. Αντιμετώπισε τις ελλείψεις αυτές με εξωστρέφεια και μεθοδικότητα. Βγήκε στο πεδίο και γνώρισε παραγωγούς. Δικτυώθηκε με άλλα πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα. Υπήρξε ιδιαίτερα κινητικός σε ομάδες εργασίας, επιτροπές και καθοδήγησε πολλούς παραγωγούς και ομάδες παραγωγών. Υπέβαλλε πολλά προγράμματα εκ των οποίων τα περισσότερα ήταν πετυχημένα. Συνεργάστηκε πολύ στενά με άλλα αντικείμενα στο Τμήμα Αγροτικής Ανάπτυξης αλλά και σε άλλα τμήματα του ΔΠΘ. Με τον τρόπο αυτό κατάφερε να ξεπεράσει τις αρχικές ελλείψεις και να εκπονήσει σημαντικό επιστημονικό έργο. Σχηματίστηκε γύρω του μια διεπιστημονική ομάδα στενών συνεργατών: με την αγροτική οικονομία και την τεχνολογία τροφίμων, με τη λιβαδοπονία, με τη μοριακή βιολογία, τη γενετική και βελτίωση και άλλα εργαστήρια και σχολές. Πλαισιώθηκε από ανθρώπους διαφόρων ειδικοτήτων, τόσο συναδέλφους καθηγητές αλλά κυρίως ερευνητές και υποψήφιους διδάκτορες. Η ομάδα του Ζαφείρη βρίσκονταν στην πιο παραγωγική της φάση όταν ο ίδιος έφυγε.
Ο Ζαφείρης ήταν ικανότατος επιστήμονας. Αυτό που τον ξεχώριζε, πέρα από τις γνώσεις και τη μόρφωσή του, τη δράση και τα συγγράμματά του, τον τρόπο που συνεργάζονταν και την εργατικότητά του, ήταν η αγάπη που είχε για την ίδια την επιστήμη. Σεμνός, ανιδιοτελής, καλοσυνάτος και καλοπροαίρετος, άσκησε επιρροή σε φοιτητές και συναδέλφους όσο κανένας άλλος. Όλη του η δράση πήγαζε από την αφοσίωση που είχε για τα επιστημονικά πεδία που ασχολούνταν αλλά και γενικότερα για τη μόρφωση και την παιδεία. Πίστευε σε αυτό που έκανε και είχε όραμα. Όραμα για την επιστήμη, όραμα για την εκπαίδευση, για το Δημοκρίτειο και τη Σχολή αυτή και όραμα για την ανάπτυξη της περιοχής. Το μόνιμο παράπονό του ήταν ότι δεν μπορούσε να κάνει όλα όσα οραματίζονταν. Σε κάθε συζήτηση που έκανε είχε νέες ιδέες. Για κάθε θέμα είχε ένα όραμα. Ποτέ δεν αρνήθηκε να βοηθήσει ουσιαστικά όποιον χτυπούσε την πόρτα του γραφείου του. Συνεχώς είχε νέες ιδέες για συνεργασίες, για προγράμματα ή νέα επιστημονικά θέματα. Σε μια εποχή που έχει στερέψει το όραμα, η ελπίδα και η άποψη, δάσκαλοι σαν τον Ζαφείρη έδειχναν μέσα από τη δική τους στάση ζωής το δρόμο της προσπάθειας, της συνειδητής και ανιδιοτελούς δράσης και της επιστημονικής ποιότητας.
Από τότε που έφυγε ο Ζαφείρης, η Σχολή μας έμεινε πολύ πιο φτωχή. Το κενό αυτό δύσκολα θα μπορέσει να αναπληρωθεί, αν αναπληρωθεί ποτέ. Έχουμε χρέος να συνεχίσουμε, όσο μπορούμε, το έργο του. Οφείλουμε να διατηρήσουμε και να αναπτύξουμε τη ζωοτεχνία, την ποσοτική γενετική και τα μαθηματικά. Πρέπει να συνεχίσουμε πάνω από όλα το παράδειγμά του και να προσφέρουμε συνειδητά στους φοιτητές μας, στην κοινωνία και στην επιστήμη. Ας αποτελέσει η μνήμη του Ζαφείρη αφορμή να γίνουμε πιο καλοί επιστήμονες και πιο καλοί άνθρωποι.
Ο Ζαφείρης έφυγε πολύ πρόωρα, ακριβώς τη στιγμή που ξεκινούσαν πολλά πράγματα. Πρόλαβε όμως να αφήσει τη σφραγίδα του. Σε κάθε εργασία που βγαίνει από τη Σχολή αυτή, σε κάθε απόφοιτο των τμημάτων μας, σε κάθε επιστημονική έρευνα που γίνεται, θεωρητική ή εφαρμοσμένη, θα υπάρχει ένα κομμάτι από τη σκέψη και το όραμα του Ζαφείρη.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στη σελίδα του εργαστηρίου γενετικής της Ορεστιάδας και έχουμε την άδεια για να το δημοσιεύσουμε.
Ο Ζαφείρης Άμπας, σκοτώθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 2013 σε τροχαίο στον κάθετο άξονα Ορεστιάδας Ορμενίου, όταν το αυτοκίνητό του, συγκρούστηκε μετωπικά με όχημα που πέρασε στο αντίθετο ρεύμα.
Προς τιμή του, το αμφιθέατρο Α του τμήματος αγροτικής ανάπτυξης του πανεπιστημίου της Ορεστιάδας μετονομάστηκε σε αμφιθέατρο Ζαφείρη Άμπα.
Φωτογραφία: voreasmagazin