Γράφει η Ματίνα Ελμαζούδη*
Από την περίοδο που τοποθετούν οι ειδικοί την έναρξη της οικονομικής κρίσης έως σήμερα, έχουμε ακούσει αρκετές φορές για συμπολίτες μας, οι οποίοι προσπάθησαν να δώσουν τέλος στη ζωή τους. Προσπαθώντας να σκιαγραφήσουμε το φαινόμενο της αυτοκτονίας, θα απαντήσουμε στο εάν και κατά πόσο πυροδοτείται από την οικονομική κρίση, όπως επίσης, και εάν υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε για να αποτρέψουμε μία τέτοια συμπεριφορά.

Ο άνθρωπος αποτελεί το μόνο γνωστό είδος που αυτοκτονεί. Αν και οι γυναίκες αποπειρώνται συχνότερα, οι άνδρες που τελικά δίνουν τέλος στη ζωή τους είναι περισσότεροι. Επίσης, στατιστικά οι περισσότερες αυτοκτονίες πραγματοποιούνται κατά τους εαρινούς και τους φθινοπωρινούς μήνες. Στην περιοχή του Βορείου Έβρου, από το 2010 έως το 2013 είχαμε 14 αυτοκτονίες και 4 αποτυχημένες απόπειρες, από 4 γυναίκες και 14 άνδρες.

Η αυτοκτονία αποτελεί μία σύνθετη και πολυπαραγοντική συμπεριφορά. Έτσι, καλό θα είναι να αποφεύγουμε να καταλήγουμε εύκολα σε συμπεράσματα σχετικά με τα αίτια. Καταρχάς, η ύπαρξη κάποιας ψυχολογικής δυσλειτουργίας συσχετίζεται ισχυρά με την πράξη της αυτοκτονίας, καθώς το 90% των ατόμων που επιχείρησαν μία αυτοκτονία είχαν κάποια διαταραχή. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο οποιοσδήποτε αντιμετωπίζει μία δυσκολία θα βάλει τέλος στη ζωή του, αφού η διαταραχή δεν αρκεί, αλλά απαιτείται κίνητρο. Οι χρόνιες ή οι ανίατες ασθένειες επίσης, αποτελούν παράγοντα επιβαρυντικό. Πολύ σημαντικό όμως, ρόλο παίζει και ο κοινωνικός παράγοντας. Για παράδειγμα, η ανεργία, η ανέχεια, η σχολική αποτυχία, η απώλεια του/ της συντρόφου και η έλλειψη προσαρμογής στο στρατιωτικό περιβάλλον είναι δυνατόν να αποτελέσουν ψυχοπιεστικά γεγονότα στη ζωή ενός ατόμου. Επίσης, η εξαρτητικές συμπεριφορές (ουσίες, αλκοόλ, τζόγος) συσχετίζονται αρκετά ισχυρά με το φαινόμενο της αυτοκτονίας, όπως επίσης, η κατάθλιψη, το οικογενειακό ιστορικό (ιδιαίτερα από αδέρφια) και η προηγούμενη απόπειρα.
Κατά πόσο όμως, και με ποιο τρόπο μπορεί να η οικονομική κρίση να αποτελέσει τη «σκανδάλη» στο να δώσει κάποιος τέλος στη ζωή του;
Το φαινόμενο της οικονομικής κρίσης αποτελεί από μόνο του στρεσογόνο γεγονός. Σε κάθε γεγονός αυτού του είδους, ο ανθρώπινος οργανισμός βιώνει κάποια συναισθήματα ως αντιδράσεις: άρνηση, θυμό, διαπραγμάτευση του γεγονότος, κατάθλιψη και αποδοχή. Κατά πόσο όμως, διαθέτουμε όλοι τα ψυχικά αποθέματα για να ολοκληρώσουμε τη διεργασία και να βγούμε πιο δυνατοί από αυτή την δοκιμασία, εξαρτάται από πλήθος παραγόντων. Επίσης, η κρίση, αν και εμφανίζεται κυρίως ως οικονομική, αποτελεί κρίση κοινωνική, κρίση προσωπική, μια κρίση αξιών. Οι ανθρώπινες σχέσεις και οι αξίες του καθενός τίθενται υπό αναθεώρηση.

Υπάρχουν σημάδια που προειδοποιούν;
Τα σημάδια που δίνουν οι άνθρωποι οι οποίοι προτίθενται να προβούν σε μία τέτοια πράξη, συνήθως δεν είναι ανοιχτά. Καλό θα είναι όμως, να κινητοποιηθούμε και να καταφύγουμε σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, εάν κάποιος άνθρωπος που γνωρίζουμε :
• βιώνει ή βίωσε κάποιο επιβαρυντικό γεγονός,

• παρουσιάζει σημαντικές αλλαγές όσον αφορά την συναισθηματική του κατάσταση (ενώ για παράδειγμα ήταν ήρεμος, έχει γίνει ευέξαπτος)

• έχει αλλάξει σημαντικά την συμπεριφορά του ή τον λόγο του (τακτοποιεί εκκρεμότητες, ενώ ήταν κοινωνικός , έχει κλειστεί στον εαυτό του, αναφέρεται με απαξίωση στον εαυτό του «θα ήταν καλύτερα χωρίς εμένα» ).

Επίσης, είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου, ότι οι άνδρες είναι λιγότερο πιθανό να εκφράσουν ανοιχτά τη συναισθηματική τους δυσκολία σε σχέση με τις γυναίκες.

Τι μπορώ εγώ να κάνω;
Αυτό που χρειάζεται να θυμόμαστε είναι ότι οι άνθρωποι που σκέφτονται τον θάνατο ως λύση βρίσκονται σε απόγνωση, βιώνουν αφόρητο ψυχικό πόνο, αισθάνονται ότι έχουν χάσει κάθε ελπίδα και νιώθουν απόλυτα αποκλεισμένοι. Σ’ αυτό το σημείο, μπορεί η κρίση να πυροδοτήσει μία τέτοια συμπεριφορά. Έτσι, είναι σημαντικό να εξαλειφθεί το αίσθημα της περιθωριοποίησης, το άτομο να έχει ταυτότητα, να αισθάνεται ότι ανήκει κάπου. Οι ουσιαστικές σχέσεις , όπως και η οργάνωση σε συλλόγους επομένως, μπορούν να αποτελέσουν μία σωτήρια λύση στην εποχή μας. Ακόμη, το αληθινό νοιάξιμο και το ενδιαφέρον προς τον άνθρωπο που έχει τέτοιου είδους σκέψεις και η μη επικριτική ή υποτιμητική διάθεση μπορούν να είναι πολύ βοηθητικά. Ας μην πέσουμε στην παγίδα να σκεφτούμε ότι «δεν το εννοεί», γιατί μπορεί να είναι από ασήμαντο έως πάρα πολύ επικίνδυνο. Οι σκέψεις αυτές δεν χαρακτηρίζουν το άτομο, αλλά είναι μία κρίση που βιώνει και χρειάζεται να αντιμετωπιστεί με την κατάλληλη παρέμβαση. Δεν είναι ένα φαινόμενο της εποχής, ούτε μία ηρωική πράξη, αλλά διαφορετικοί, απομονωμένοι άνθρωποι που υποφέρουν. Ένας ειδικός ψυχικής υγείας θα ακούσει με προσοχή και ευαισθησία τη συναισθηματική δυσκολία και θα βοηθήσει στην ανάρρωση του ατόμου με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Η αυτοκτονία είναι μία μόνιμη λύση, σε ένα προσωρινό πρόβλημα.

*Ψυχολόγος_ Σύμβουλος Ψυχικής υγείας
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Strathclyde University, Glasgow