ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΟΥΣΙΔΗ
Το ιστορικό μυθιστόρημα της Σωτηρίας Μαραγκοζάκη με τίτλο «Ο ΥΠΑΤΟΣ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ» αποτελεί μια αναδρομική περιήγηση στη δοξασμένη Ιωνία και σε ολόκληρη τη Χερσόνησο της Μικράς Ασίας που υπήρξε λαμπρό λίκνο του ελληνικού πολιτισμού. Αποτελεί ταυτόχρονα και στοχευμένα ένα ετεροχρονισμένο προσκύνημα στα άγια και αιματοβαμμένα χώματα της Σμύρνης. Μέσα από εννέα διαφορετικές μυθοπλαστικές αφηγήσεις-εκδοχές, αφενός σκιαγραφείται αφαιρετικά η «αμφιλεγόμενη» προσωπικότητα του ΄Υπατου Αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη και αφετέρου αναδύεται από τα νερά του Αρχιπελάγους του Αιγαίου η πολυφίλητη ερωμένη των Ρωμιών και πολλών άλλων μνηστήρων, η ξακουστή και κοσμοπολίτισσα πλανεύτρα Σμύρνη, που ασκεί ακαταμάχητη γοητεία σε όλους τους ΄Ελληνες.
Το υπαρκτό (ιστορικά) κεντρικό πρόσωπο της μυθοπλασίας, ο ΄Υπατος Αρμοστής της Σμύρνης (1919-1922) Αριστείδης Στεργιάδης, δεν είναι παρά μια εικαστική αφαίρεση, μια αφορμή και ένα έναυσμα για ένα ευλαβικό (ιστορικά, λαογραφικά και λογοτεχνικά) περιδιάβασμα-σεργιάνισμα-περιπλάνηση σε μια περιοχή και εποχή που θα αποτελούν ανά τους αιώνες σημείο αναφοράς και πηγή έμπνευσης των Ελλήνων. Καθότι μάλιστα σε κάποιες εποχές κυριάρχησε το ελληνικό στοιχείο. Η Θράκη με την Κωνσταντινούπολη, Ο Πόντος, η Καππαδοκία και τα Δυτικά Παράλια της Μικράς Ασίας υπήρξαν, άλλωστε, κοιτίδες του ελληνικού και του παγκόσμιου πολιτισμού.
Διαβάζοντας προσεχτικά τις εννιά (μυθοποιημένες) διαφορετικές εκδοχές για την προσωπικότητα και το ρόλο του Αριστείδη Στεργιάδη, διαμόρφωσα την ακλόνητη πεποίθηση ότι τελικά ο ΄Υπατος Αρμοστής της Σμύρνης έπαιξε αυστηρά και πειθαρχημένα το ρόλο που του ανάθεσαν ο Εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος και συνάμα η συμμαχία της Αντάντ. Ο Αριστείδης Στεργιάδης θα είχε επιτύχει πλήρως στο στόχο και στο ρόλο του εάν δεν συνέβαιναν τα αναπάντεχα γεγονότα των εκλογών του 1920 με την ταπεινωτική ήττα του τροπαιούχου Ε. Βενιζέλου, της επιστροφής των αντιβενιζελικών και των μοναρχικών του Κων/νου, της αλλαγής των πολιτικών και στρατιωτικών στρατηγικών και τακτικών της νέας ηγεσίας, της αυτονόμησης και της απείθαρχης παρεκτροπής της φιλοβασιλικής κυβέρνησης σχετικά με όσα είχαν συμφωνηθεί μεταξύ του Βενιζέλου και των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες στην πορεία δυσαρεστήθηκαν και άλλαξαν τη στάση τους, με δραματική εξέλιξη την αλλαγή συσχετισμών δυνάμεων και τελικά την Μικρασιατική καταστροφή.
Εάν δεν συνέβαιναν εκείνες οι τραγικές και ανατρεπτικές εξελίξεις, είναι σίγουρο ότι ανεξάρτητα από την τύχη της Σμύρνης στο μέλλον (μετά την πενταετία) οπωσδήποτε οι εδαφικές και πληθυσμιακές απώλειες της Ελλάδας θα ήταν πολύ περιορισμένες. Το ελάχιστο αντίτιμο της Μικρασιατικής εκστρατείας θα ήταν η Ανατ. Θράκη ολάκερη στην ελληνική επικράτεια, εκτός από την Κωνσταντίνου Πόλη που θα ήταν μια ουδέτερη πόλη-ζώνη.
Και μόνο οι έντονοι προβληματισμοί πολλών παρευρισκομένων στην βιβλιοπαρουσίαση και οι παρεμβάσεις τους αποδεικνύουν πόσο δίκαιο είχε η συγγραφέας να ασχοληθεί ιδιαίτερα με τον ΄Υπατο Αρμοστή της Σμύρνης Αριστείδη Στεργιάδη (έναν αδάμαστο πατριώτη με σιδηρά θέληση) και να αναπτύξει άγνωστες πτυχές των πρωταγωνιστών και της ιστορίας.
Επειδή δεν είμαι βιβλιοκριτικός, δεν θα κάνω βαρύγδουπες εγκωμιαστικές ή άλλες κριτικές. Θα υπογραμμίσω, όμως, την εκπληκτική υποδοχή του βιβλίου από τους βιβλιόφιλους, σπάνια για τα λογοτεχνικά χρονικά του ΄Εβρου και σε μια αντιρομαντική εποχή, καθώς και την αναγνωσιμότητα του συγγραφικού πονήματος της Σωτηρίας Μαραγκοζάκη. Αναγνώριση και αναγνωσιμότητα που προοιωνίζουν την καλή πορεία και την μελλοντική βράβευση του μυθιστορήματος, που θα δικαιώσει ολοκληρωτικά την συμπολίτισσα συγγραφέα.